เซโรโทนิน, ออกซิโทซีน, และโดพามีน ในการเลี้ยงและฝึกหมาอย่างตั้งใจ
การเลี้ยงหมาให้สุขภาพดี และมีความสุข ไม่ได้ขึ้นอยู่กับแค่การให้อาหารหรือการพาเดินเล่น แต่มันเกี่ยวข้องกับกระบวนการทางเคมีในร่างกายของเขาด้วย จากแนวคิดในหนังสือ “3 สุข” เราสามารถเชื่อมโยงหลักการ 3 สารเคมีแห่งความสุข มาประยุกต์ใช้กับการดูแลน้องหมาได้อย่างเป็นรูปธรรม คือ
- เซโรโทนิน (Serotonin): สุขภาพดี = ความสุข
- ออกซิโทซีน (Oxytocin): ความผูกพัน = ความสุข
- โดพามีน (Dopamine): การประสบความสำเร็จ = ความสุข
แล้วเราจะดูแลน้องหมาอย่างไรให้ครบทั้ง 3 มิติ?
เซโรโทนิน เริ่มต้นจากสุขภาพที่ดี
เซโรโทนิน เป็นสารที่เกี่ยวข้องกับความสมดุลทางอารมณ์ และสุขภาพโดยรวมสำหรับหมา การที่ร่างกายแข็งแรง ย่อยอาหารได้ดี นอนหลับได้สบาย ไม่มีความเจ็บปวด คือกุญแจสำคัญในการสร้างเซโรโทนินในสมอง
วิธีส่งเสริมเซโรโทนินในน้องหมา:
- โภชนาการที่ดี: เลือกอาหารที่เหมาะสม เช่น บาร์ฟคุณภาพ หรืออาหารปรุงเองที่ครบสารอาหาร
- การออกกำลังกายสม่ำเสมอ: พาเดิน พาวิ่ง หรือเล่นเกมที่ใช้ร่างกาย
- การพักผ่อนอย่างเพียงพอ: จัดมุมสงบให้หมาพัก ไม่เร่งรีบหรือรบกวนมากเกินไป
สุขภาพกายดี = ฐานของความสุขที่มั่นคง
แล้วถ้าหมาขาดเซโรโทนินล่ะ?
หมาจะมีอารมณ์ แปรปรวนง่าย มีแนวโน้มเกิด ภาวะซึมเศร้า หรือ วิตกกังวลเรื้อรัง อาจมี ปัญหาการนอนหลับ และภูมิคุ้มกันต่ำลง พฤติกรรมบางอย่าง เช่น เลียตัวเองซ้ำ ๆ หรือทำลายข้าวของ อาจเกิดจากเซโรโทนินต่ำได้ด้วย
ออกซิโทซีน ความผูกพันที่เราสร้างได้
ออกซิโทซีน เป็นสารที่เชื่อมโยงกับความรัก ความไว้วางใจ และความรู้สึกเป็นเจ้าของน้องหมาจะหลั่งออกซิโทซีนได้มาก เมื่อได้รับการสัมผัสที่นุ่มนวล การสบตาที่อบอุ่น หรือแม้กระทั่งการใช้เวลาคุณภาพร่วมกัน
วิธีเสริมสร้างออกซิโทซีน:
- สัมผัสด้วยความตั้งใจ: ลูบหัว เกาหลัง แตะตัวอย่างนุ่มนวลในช่วงเวลาที่หมาผ่อนคลาย
- สบตาและยิ้มให้หมา: งานวิจัยพบว่าการสบตาแบบอ่อนโยนช่วยกระตุ้นออกซิโทซีนทั้งในคนและหมา
- ให้ความสำคัญกับช่วงเวลาร่วมกัน: เวลาพาเดินขับถ่าย อย่าเพียงแต่ก้มดูโทรศัพท์
เพราะการ “อยู่ตรงนั้นกับเขา” คือการสร้างสายสัมพันธ์ที่หมารับรู้ได้ลึกซึ้ง
ถ้าหมาขาดออกซิโทซีน
หมาจะมีแนวโน้ม วิตกกังวลเรื่องการพลัดพราก (separation anxiety) ขาดความเชื่อใจต่อเจ้าของ และอาจ กลัวคนหรือหมาตัวอื่น มากกว่าปกติ ลดความสามารถในการ “ฟื้นตัวทางอารมณ์” หลังจากเผชิญความเครียด ความสัมพันธ์ระหว่างหมา-เจ้าของจะรู้สึก "ห่างเหิน" โดยไม่รู้ตัว
โดพามีน ความสุขจากการประสบความสำเร็จ
โดพามีน คือสารแห่ง “ความสำเร็จ” และ “รางวัล” เวลาที่หมาได้ทำบางอย่างสำเร็จ หรือได้รับรางวัลหลังจากเลือกทำสิ่งที่ดี สมองของเขาจะหลั่งโดพามีนออกมาอย่างเต็มที่
วิธีเสริมสร้างโดพามีน:
- การฝึกแบบ Choice-Based: เปิดโอกาสให้หมา “เลือก” พฤติกรรมที่ถูกต้องเอง
- Positive Reinforcement: ทุกครั้งที่หมาเสนอพฤติกรรมที่ดี เช่น หันกลับมามองเรา วิ่งมาหาเราเอง
ให้รางวัลทันที เช่น ขนมเนื้ออบ หรือคำชมอย่างตื่นเต้น - ทำให้การฝึกสนุกและไม่น่าเบื่อ: เน้นการเรียนรู้ผ่านเกมและความท้าทายเล็ก ๆ
พฤติกรรมที่ได้รับรางวัลซ้ำ ๆจะกลายเป็นพฤติกรรมที่หมาอยากทำเองอย่างเต็มใจ
แล้วถ้า “ระบบโดพามีน” ในหมาผิดปกติล่ะ?
ต่างจากเซโรโทนินหรือออกซิโทซีนที่อาจขาดได้ในเชิงปริมาณ โดพามีนในหมามักมีปัญหาในลักษณะของ “ความไม่สมดุล” มากกว่า
ถ้าหมาถูกกระตุ้นด้วยรางวัลที่ “รวดเร็ว ง่าย และบ่อยเกินไป” (เช่น การให้ขนมโดยไม่มีเงื่อนไขที่ชัดเจน) ระบบโดพามีนอาจปรับตัวจนเกิด การเสพติดความตื่นเต้น หรือ รางวัลทันใจ ส่งผลให้หมาขาดความอดทน, เรียนรู้ช้า, และเบื่อหน่ายง่าย
ในทางตรงข้าม ถ้าหมา ไม่มีโอกาสประสบความสำเร็จ หรือ ขาดการเสริมแรงในชีวิตประจำวัน เขาอาจแสดงพฤติกรรม หมดไฟ, เบื่อกิจกรรม หรือ แสวงหาความตื่นเต้นผิดที่ผิดทาง เช่น ไล่ไก่ วิ่งไล่จักรยาน หรือเห่าไม่หยุดเมื่อไม่ได้รับการตอบสนอง
การดูแลระบบโดพามีนที่เหมาะสมสำหรับหมา
- ให้เขาได้ เลือก พฤติกรรมที่ดี และได้รับรางวัลตาม กฎธรรมชาติ (ไม่ได้รับขนมหรือคำชมแบบไม่ต้องพยายาม)
- สร้าง ความสำเร็จเล็ก ๆ ทุกวัน เช่น
เรียกกลับแล้วมา → ได้รางวัล
หรือมองหน้าเจ้าของขณะเดิน → ได้รางวัล - ไม่ทำให้รางวัลหมดค่า เช่น ขนมแจกแบบไม่มีโครงสร้าง แต่ให้มีเงื่อนไขเชิงบวกที่เข้าใจง่าย
ความสุขของหมาคือผลลัพธ์จากการดูแลทั้งกายและใจ
สุขภาพกายที่ดี (เซโรโทนิน)
ความสัมพันธ์ที่อบอุ่น (ออกซิโทซีน)
และความสำเร็จจากการเลือกที่ถูกต้อง (โดพามีน)
ทั้งหมดนี้ ไม่ใช่เรื่องยากหรือไกลตัวเลย เพราะทุกครั้งที่เราตักข้าวให้เขา, พาเขาออกไปเดินเล่น, หรือยิ้มให้เขาในระหว่างเดินด้วยกัน เรากำลัง ปลูกฝังความสุข ให้กับน้องหมาไปทีละเล็กละน้อยในทุก ๆ วัน
เพราะการเลี้ยงหมาที่ดี ไม่ได้แค่ทำให้หมาเชื่อฟัง แต่คือการทำให้หมามีความสุขที่จะอยู่กับเรา ในทุก ๆ วัน
